Joseph Sorota đang làm việc theo ca tại nhà máy của GE ở Lynn, Massachusetts, Hoa Kỳ thì được gọi đến văn phòng chính. “Có một người đàn ông lạ mặt hỏi tôi đã làm gì trên đường về nhà, có bạn gái chưa, có uống rượu ở quán bar không” - Sorota kể lại với GE Reports. “Khi anh ta tự nhận là người của FBI, tôi suýt ngất. Tôi không làm gì sai cả, nhưng tôi nghĩ rằng anh ta đến để bắt giam mình”.
Lúc này là năm 1941, thời điểm mà Thế chiến Thứ Hai đang diễn ra ác liệt tại châu Âu. Khi đó, Sorota - một sinh viên kỹ thuật của Đại học Northeastern, đến từ một gia đình người Ukraine nhập cư - vừa mới vào làm việc tại GE.
Tuy nhiên, người đàn ông không đến để bắt anh. Thay vào đó, ông ta dẫn Sorota đến một tòa nhà nhỏ có một ống khói cao bằng gạch và nói với anh rằng: “Cậu sẽ làm việc tại đây”. Lý do gì khiến Sorota phải thay đổi công việc đột ngột như vậy? Câu chuyện bắt nguồn từ một gói hàng bí ẩn đóng trong một thùng gỗ được gửi đến từ Vương quốc Anh.
Bên trong chiếc thùng gỗ là một động cơ phản lực của Anh, được gọi là động cơ Whittle. Nó được đặt tên theo người thiết kế là chiến sĩ Không quân Hoàng Gia Anh Frank Whittle. Chính phủ Mỹ đã lựa chọn GE để thiết kế lại và giúp động cơ đi vào hoạt động. Sorota - với bí danh nhân viên số 5 - được chọn vào một nhóm nhỏ phụ trách nhiệm vụ này. Nhóm có biệt danh “Những chàng trai Hush-Hush”. “Người của FBI cảnh cáo rằng nếu tôi tiết lộ bất kỳ bí mật nào, hình phạt sẽ là tử hình” - Sorota thuật lại.
Năm tháng sau khi bắt tay vào việc, những chàng trai Hush-Hush đã đẩy động cơ nguyên mẫu do họ thiết kế lại vào bên trong một boongke bê tông gọi là “Fort Knox” để thử nghiệm. Gian phòng này thông với một ống khói cũ bằng gạch để đẩy khói thải của động cơ ra bên ngoài và che giấu những cuộc thử nghiệm. Lần đầu tiên động cơ hoạt động - cũng là viên gạch đặt nền móng cho động cơ phản lực đầu tiên được chế tạo tại Mỹ - diễn ra cách đây đúng 80 năm. Và động cơ có tên là I-A này hiện là một phần của bộ sưu tập Smithsonian tại Washington, D.C.
Một số thành viên trong nhóm “Những chàng trai Hush-Hush” chụp ảnh cùng động cơ phản lực I-A mà Sorota giúp phát triển. Đây là động cơ phản lực đầu tiên sản xuất ở Hoa Kỳ. Ảnh: Bảo tàng Khoa học và Đổi mới Schenectady
Whittle tin rằng thiết kế động cơ tuabin phản lực của mình có thể thay đổi hoàn toàn ngành công nghiệp hàng không lẫn lĩnh vực không chiến. Lực lượng Không quân Hoàng gia Anh đã cử Whittle đến Mỹ để hợp tác với các kỹ sư GE nhằm theo đuổi mục tiêu thứ hai.
Kết quả là, sự tự tin của Whittle đã được chứng minh rõ ràng. Dự án hợp tác này không chỉ tạo ra động cơ phản lực đầu tiên của Mỹ mà còn gây dựng đà phát triển cho mảng hàng không của GE. Theo thống kê của hãng, cứ hai giây lại có một máy bay sử dụng công nghệ của GE cất cánh ở một nơi nào đó trên thế giới. Điều này đồng nghĩa với việc hơn 2.200 máy bay đang cất cánh vào bất kỳ thời điểm nào, mỗi chiếc chuyên chở khoảng 500 hành khách. Whittle đã được phong tước hiệp sĩ cho nỗ lực này.
Về phần mình, câu chuyện của GE Aviation đã đi xa hơn nhiều kể từ thời khắc lịch sử 80 năm trước. Ngày nay, các kỹ sư của hãng đang nghiên cứu các thế hệ động cơ thương mại và quân sự tiếp theo để giúp định hình tương lai của ngành hàng không.
Đầu năm nay, Airbus và CFM International (công ty liên danh giữa GE và Safran Aircraft Engines) tuyên bố sẽ hợp tác thử nghiệm một động cơ máy bay của GE chạy bằng nhiên liệu hydro lỏng. Khoảng giữa thập niên này, nhóm nghiên cứu dự kiến sẽ lắp động cơ lên một máy bay Airbus 380 đã được điều chỉnh để bay thử nghiệm. Mục tiêu của họ là đưa một chiếc máy bay chở khách chạy bằng hydro vào hoạt động thương mại trong 10 năm sau đó. Một máy bay như vậy sẽ không phát thải CO2 trong suốt chuyến bay.
Bản vẽ mô phỏng nhiên liệu hydro được đốt trong buồng đốt của động cơ phản lực. Ảnh trên: một động cơ Passport sau khi “được bổ máy”, giống với động cơ mà các kỹ sư sẽ chỉnh sửa để thử nghiệm đốt nhiên liệu hydro.
Trước đó, CFM cũng tham gia vào Chương trình Cuộc cách mạng sáng chế động cơ bền vững (RISE) để nghiên cứu các công nghệ hiện đại cho thế hệ động cơ tiếp theo với mục tiêu tiết kiệm 20% nhiên liệu và giảm phát thải 20% so với những động cơ hiệu quả nhất hiện nay. GE Aviation cũng đang hợp tác cùng NASA trong dự án về động cơ điện lai cho máy bay.
Quay trở lại với nhà máy GE tại Lynn, nơi hiện là trung tâm lớn chuyên sản xuất các động cơ phản lực quân sự, mọi thứ cũng đang dần tăng tốc. Công nhân tại nơi này mới hoàn thành cuộc thử nghiệm đầu tiên một động cơ mới cho phi đội trực thăng Black Hawk và Apache của quân đội Hoa Kỳ. Động cơ này có tên T901, cũng đã được lựa chọn để trang bị cho máy bay tấn công - trinh sát tương lai (Future Attack Reconnaissance Aircraft - FARA) của quân đội Mỹ. Dòng T901 kết hợp vật liệu và công nghệ sản xuất tối tân nhất, cùng với các cảm biến và thuật toán theo dõi tình trạng thiết bị để giúp dự đoán bảo trì.
Động cơ T901 trong một khoang thử nghiệm tại nhà máy ở Lynn, Massachusett, Hoa Kỳ. Động cơ này được trang bị hơn 700 cảm biến để thu thập dữ liệu hoạt động.
Cuộc thử nghiệm đầu tiên đó mới chỉ là khởi đầu của một chiến dịch thử nghiệm nghiêm ngặt, kéo dài nhiều năm tới cho dòng T901. Và một phần quan trọng trong quá trình này sẽ diễn ra chỉ cách tòa nhà bê tông nhỏ vài trăm mét, nơi Joseph Sorota cùng “Những chàng trai Hush-Hush” đã làm nên lịch sử ngành hàng không 80 năm trước.
Hiện nay, tòa nhà này không còn được sử dụng để thử nghiệm động cơ nữa, nhưng nó là một lời nhắc nhở về những nỗ lực anh dũng mà các nhân viên của GE đã cống hiến cho quân đội Hoa Kỳ và đóng góp để giúp kết nối thế giới bằng đường hàng không. Một tấm bảng bên ngoài tòa nhà có khắc dòng chữ “Địa điểm thử nghiệm động cơ Tuabin phản lực đầu tiên của Hoa Kỳ. Ngày 18/04/1942”.
Ống khói bằng gạch in dấu lên bầu trời của Lynn như một biểu tượng của quá khứ không còn tồn tại nữa, nhưng hình bóng của nó vẫn đang hướng tới một tương lai đầy hứng khởi.